درباره شیرین‌کنندهای مصنوعی: کدام جایگزین قند بهتر است؟

قندهای افزوده‌شده به محصولات غذایی آماده گرچه طعم و رایحه آنها را بهتر می‌کنند، اما ارزش غذایی چندانی ندارند و مصرف مقادیر زیاد قند یکی از عوامل همه‌گیری دیابت و چاقی دانسته شده است.

صنایع‌ غذایی مدت‌ها است که به دنبال یافتن جانشین مناسبی برای جایگزینی این قندها بوده‌اند که همان طعم شیرین را ایجاد کند، اما فاقد کالری‌های باشد که باعث اضافه وزن می‌شوند.

شیرین‌کننده‌های مصنوعی یا جایگزین‌های قند به طور کلی به دو گروه اصلی رده‌بندی می‌شوند: قندهای الکلی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی با شدت بالا.

 قندهای الکلی شامل سوربیتول، زایلیتول، لاکتیتول، مانیتول، اریتریول و مالیتول می‌شوند. شیرین‌کننده‌های با شدت بالا شامل ساکارین، آسپارتام، سوکرالوز، نئوتام، آس‌سولفام پتاسیم، نئوتیم، ادوانتیم، استویا و عصاره «میوه راهب» (SGFE) می‌شوند.

قندهای الکلی

قندهای الکلی در خمیردندان، آدامس و برخی دیگر از غذاهای عاری از قند هستند. این موارد کربوهیدرات‌های با ساختار شیمیایی شبیه قند هستند، اما هنوز اجزایی دارند که آنها را شبیه ترکیبات الکلی می‌کند.  این مواد حدود ۲۵ تا ۱۰۰ درصد شیرین‌تر از قند هستند و مزه مشابهی دارند. اما مشکل این است که این ترکیبات کاملا بدون کالری نیستند.  اغلب قندهای در هر گرمشان بین ۱.۵ تا ۲ کالری انرژی دارند. در مقام مقایسه، میزان کالری‌های قند معمولی یا همان سوکروز چهار کالری به ازای هر گرم است.

گرچه قندهای الکلی حاوی کالری کمتری هستند، اما هنوز به خصوص اگر به مقدار زیاد مصرف شوند، قند خون بیمار را افزایش می‌دهند. البته اثر آنها از این لحاظ نسبت به قند معمولی کمتر است.

اثرمواد غذایی بر میزان قند خون با معیاری به نام ضریب گلیسمیک یا «نمایه‌ی قند خونی» اندازه‌گیری می‌شود.

ضریب گلیسمیک یک ماده غذایی مشخص می‌کند که این غذا با چه سرعتی در دستگاه گوارش تجزیه و جذب می‌شوند. هر چه این عدد بالاتر باشد، به معنای آن است که غذا سریع‌تر تجزیه وقند آن جذب خون می‌شود. ضریب گلیسمیک سوکروز یا قند معمولی ۶۵ است، در حالیکه هضم قندهای الکلی سخت‌تر است و بنابراین پس از مصرف غذاهای حاوی آنها افزایش قند خون به میزان کمتر و به طور کندتری انجام می‌شود. از طرف دیگر چون هضم قندهای الکلی سخت‌تر است، مدت بیشتری در روده می‌مانند و اگر شخص مقدار زیادی از آنها را مصرف کند، ممکن است دچار مشکلات گوارشی مانند نفخ، دل‌پیچه و اسهال شود.

یک مشکل بالقوه دیگر غذاهای آماده حاوی قندهای الکلی این است که ممکن است که سازندگان برای جبران کاهش محتوای قندشان مقدار بیشتری نمک یا چربی به آنها اضافه کنند.

شیرین‌کننده‌های مصنوعی

شیرین‌کننده‌های مصنوعی با شدت بالا جایگزین‌های با میزان کالری صفر یا بسیار پایین برای قند هستند که از منابع گوناگونی به دست می‌آیند و ۱۰۰ تا ۲۰۰۰۰ برابر شیرین‌تر از قند هستند. برخی از این ترکیبات مزه اندکی تلخ یا فلزی در دهان باقی می‌گذارند.  دو شیرین‌کننده جدیدتر یعنی «استویا» و SGFE از گیاهان به دست می‌آیند و گاهی‌ با نام جایگزین‌های «طبیعی» قند نامبرده می‌شوند.

در گذشته نگرانی‌هایی درباره رابطه برخی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند ساکارین و آسپارتام و افزایش خطر سرطان مطرح شده بود، اما «موسسه ملی سرطان آمریکا» می‌گوید در حال حاضر شواهد آشکاری درباره چنین رابطه‌ای وجود ندارد.

گرچه استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی با شدت بالا ممکن است میزان دریافت کالری و کربوهیدرات را کاهش دهد، اما فقط با تکیه بر آنها نمی‌توانید کنترل قندن خون و کاهش وزن را انجام دهید، بلکه باید در مجموع رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید. اگر به جای مصرف فراورده‌های غذای حاوی قند افزوده از انواع حاوی شیرین‌کننده مصنوعی استفاده کنید، بهتر است، اما بهترین کار است که اصولا غذاهای و نوشیدنی‌هایی را مصرف کنید که فراوری‌شده نیستند و قند افزوده ندارند.